Ynglŷn ag ACE a dull sy’n ystyriol o drawma

Mae Profiadau Niweidiol yn ystod Plentyndod (ACEs) yn brofiadau dirdynnol sy’n digwydd yn ystod plentyndod sy’n niweidio plentyn yn uniongyrchol (e.e. cam-drin rhywiol neu gorfforol) neu’n effeithio ar yr amgylchedd y mae’n byw ynddo (e.e. tyfu i fyny  mewn tŷ â thrais domestig). (Bellis et al 2016)

Mae ymchwil gan Iechyd Cyhoeddus Cymru yn canolbwyntio ar ddeg ACE sy’n digwydd yn y cartref neu amgylchedd y teulu ac yn dangos y cysylltiad rhwng ACEs a risg o iechyd gwael a chanlyniadau cymdeithasol gwael ar draws cwrs bywyd lle nad oes unrhyw ffactorau amddiffynnol, neu gymorth hygyrch.

Mae llawer mwy o adfydau y gall plant a phobl ifanc eu profi; rhai ohonynt yn drawmatig. Gallem i gyd brofi digwyddiadau trawmatig ar unrhyw adeg yn ein bywydau. Mae hyn yn cynnwys adfyd ehangach o brofiadau o hiliaeth, gwahaniaethu, anghydraddoldebau strwythurol a ffactorau economaidd-gymdeithasol ehangach.

Mae angen i ni i gyd ddeall a siarad am ACEs a thrawma, oherwyddy mwyaf rydym yn gwybod, y mwyaf y gallwn feddwl am sut y gallwn sicrhau ein bod yn ymateb mewn ffordd sy’n ystyriol o drawma.

Mae Fframwaith Trawma Cymru’n darparu diffiniad Cymru o ddull sy’n ystyriol o drawma, pum egwyddor a phedair lefel ymarfer i helpu pob unigolyn, cymuned, sefydliad a system yng nghymdeithas Gymreig i ddeal ymddygiad fel cyfathrebu, cydnabod a deall effaith anghydraddoldebau diwylliannol, rhywedd a hanesyddol, ac anghyfiawnder cymdeithasol a’u cysylltiad achosol â phrofiadau o drawma.

Os ydym yn ystyriol o drawma rydym yn anfeirniadol, yn garedig ac yn dosturiol, gan hyrwyddo gwydnwch a chryfder fel adnoddau cyfunol yn hytrach nag adnoddau unigol. Rydym yn deall pwysigrwydd diogelwch ac ymddiriedaeth wrth fynd i’r afael ag adfyd, trawma a thrallod.

Disgrifir gwytnwch fel y gallu i oresgyn caledi difrifol megis y rhai a gyflwynir gan ACEs. Mae’r ffactorau sy’n cefnogi gwydnwch yn cynnwys sgiliau personol, perthnasoedd cadarnhaol, cefnogaeth gymunedol a chysylltiadau diwylliannol.

Cyhoeddwyd Arolwg Profiadau Niweidiol yn ystod Plentyndod (ACE) a Gwydnwch yn 2018 a archwiliodd ffactorau unigol a chymunedol a allai gynnig amddiffyniad rhag effeithiau niweidiol ACEs ar iechyd, lles a ffyniant ar draws hynt bywyd.

Dangosodd y canfyddiadau fod mynediad at oedolyn dibynadwy yn ystod plentyndod, ffrindiau cefnogol a chymryd rhan mewn gweithgareddau cymunedol, megis chwaraeon, yn lleihau’r risgiau o ddatblygu afiechyd meddyliol; hyd yn oed yn y rhai a brofodd lefelau uchel o ACEs. Roedd cyrchu’r ffactorau amddiffynnol hyn yn fwy na haneru’r risgiau o salwch meddwl a oedd yn bresennol yn y rhai â 4 ACE neu fwy.

Gall mynediad at gymorth a ffactorau amddiffynnol leihau’r risgiau cynyddol i iechyd meddwl o ACEs. Mae adnoddau cydnerthedd personol, perthnasoedd a chymunedol megis sgiliau cymdeithasol ac emosiynol, modelau rôl plentyndod, cefnogaeth cyfoedion, cysylltiadau â’r ysgol, deall sut i gael cymorth cymunedol, ac ymdeimlad bod eich cymuned yn deg i chi wedi’u cysylltu’n gryf â risgiau llai o salwch meddwl ar draws hynt bywyd. Mae ffactorau cadarnhaol uchel sy’n cefnogi gwydnwch plentyndod yn gysylltiedig â gostyngiadau sylweddol mewn salwch meddwl gydol oes ac mae’n bosibl eu bod yn cynnig amddiffyniadau hyd yn oed yn y rhai heb unrhyw ACE.

Fodd bynnag, mae gwydnwch yn fecanwaith i oresgyn adfyd; rydym yn parhau i ganolbwyntio ar atal adfyd rhag digwydd yn y lle cyntaf a mynd i’r afael â’r achosion strwythurol sy’n sail iddo.